Inleiding
Het Kasteel van Breda heeft weinig geleden onder krijgsverrichtingen, maar des te meer onder de diverse bouwpastoors.
De list met Turfschip en Spinola hebben het bouwvolume nauwelijks beroerd. Na de enorme metamorfose van middeleeuwse stad naar vestingstad, is alleen op onderdelen de bouw veranderd.
- Graaf Hendrik III van Nassau heeft in 1535 de “middeleeuwse stad met burcht” omgezet naar “vestingstad met paleis” (Palazzo a Fortezza).
- Stadhouder-koning Willem III heeft net voor 1700 het paleis afgebouwd en voornamelijk de gebouwen en grachten tussen het Valkenburg en het paleis geslecht om meer visuele ruimte te creëren (in de sfeer van Versaille).
- Prins Hendrik (broer van Koning Willem I) heeft in 1826 ten behoeve van de KMA het paleis opgehoogd met een verdieping + vleugels. Later in 1860 bij het slechten van de vestingen is het terrein vergroot.
- Van lieverlee heeft de dienst Gebouwen Werken en Terreinen (DGW&T) van defensie allerlei facilitaire gebouwen als strooigoed over het terrein verspreid, die na WO II weer zijn gesloopt.
- Vanaf ca 1960 is de hoogbouw op het voormalige bastion “de Batterij” gekomen en een cadettenflat op de locatie van de stallen aan het Kasteelplein.
Dit overzicht beoogt een impressie te geven van het meeste wat geweest is, ergo:
“Verloren Kasteel Panden”
De maquette van 1535 in grijs versmolten van het huidige Kasteel
Overzicht verloren Kasteelpanden
Allereerst ziet U vijf eeuwen aan kaarten en/of plattegronden, daarna wordt met de windroos klok gewijs de verloren panden weergegeven:
Vijf eeuwen plattegronden
Plattegrond voor 1500. Plattegrond van middeleeuwse burcht. Van de gebouwen van toen resteert alleen de Rekenkamer
1500-1600. De Maurits kaart is gebaseerd op de situatie ten tijde van het 12 jarige bestand. Uitgangssituatie 1535 na sloop Polanen burcht. Deze kaart is om militaire redenen gemaakt.
1700 Kasteelfragment van stad maquette Breda van Rijksmuseum (gemaakt in 1750 door Cornelis Berger), nu tijdelijk in het Breda's museum.
1800. Kaart (uit het archief Den Bosch) tussen komst KMA (1828) en de inplanning voor de ommanteling van de vesting (1860).
1900 Foto tussen WO I en WO II. Het oude Bastion heet nu de Batterij.
2000 Luchtfoto uit 2007 (Renovatie zuidwal ivm tijdelijke brug)
kasteelterrein centrum
Polanenslot. Vanaf ca 1300 tot 1828
Achter het huidige kasteel. Op gravure de Polanendonjon.
Kapel van Rene van Chalon/Oranje. Van na 1535 tot 1828
De Slotgracht. Van ca 1300 tot 1828
Op gravure, nu gedempt
De Statietrap. Van 1535 tot 1828
Deels zichtbaar op gravure, op Binnenhof naar Paleis- of Grote zaal.
De Jan IV vleugel. Van 1400(?) tot bijna ca 1690
Was een uitbreiding op de Polanen burcht
kasteelterrein noord
Het Arsenaal. Van na 1535 tot voor 1700.
Op gravure boven paleis (aanmeer locatie Turfschip).
De getijde Watermolen. Van voor 1535 tot 1828.
Op gravure rechts. In onbruik geraakt rondeel, met verblijf van Mencia de Mendozza
Artillerie- (links) & Scherm (rechts) loods. Van na 1828 tot na WO II.
Deze lage loodsen liggen op de achtergrond tussen de gebouwen.
De mangel- en droog ruimte kwam later in deel van schermzaal.
Veel facilitaire gebouwen in de Noordflank zijn van na de komst KMA. Van 1828 tot na WOII.
Bebouwingslijn langs het kasteel / paleis van beneden naar boven.
Bad gebouw,
Ketelhuis met schoorsteen,
Privaat gebouw.
Bebouwingslijn in het midden van beneden naar boven.
Kruithuis/Bunker (schuin geplaatst), op locatie opslag Turfschip
Les/Natuurkunde gebouw,
Artillerie loods,
Scherm zaal (ervoor Adjudanten woningen),
Gym zaal (dwars op lijn, groot) en
Timmer werkplaats (dwars op lijn, klein).
Bebouwingslijn langs de singel van beneden naar boven
Sport/exercitie loods (nu huidige zwembad en sportzaal)
Barakken (dubbele T-vorm)
Besmettelijke ziekten lokaal (buitenbeeld)
kasteelterrein noord-oost
Corps de Garde (detail uit gravure), bestaande uit een open galerij met 5 traveeën. Verbouwd tot Onderofficiers verblijf met dichtgezette galerij en met verdieping verhoogt.
Uitgebreid tot Adjudanten woning plus kelder tot 7 traveeën.
Van na 1772, verbouwd na 1855, en uitgebreid na 1886 tot na WO II
Rechts ligt het Gymlokaal met Timmerwerkplaats (niet zichtbaar) er achter.
Besmettelijke ziekten paviljoen. Van na 1895 tot na WOII
Op locatie van huidig tennishuisje.
kasteelterrein oost
Weermuur met overdekte galerij. Van ca 1300 tot 1690.
De weermuur stamt af van de middeleeuwse burcht en is door Hendrik III opgenomen in zijn Vesting. Gesloopt door Stadhouder Koning Willen III ivm uitzicht op het Hofpark van Valkenberg.
Orangerie. Van na 1535 tot voor 1690.
Op de Mauritskaart is die aan het einde van de moes/kruidentuin getekend (helaas vergeten op de Maquette). Op de gravure is vaag voor het Blokhuis het bouwsel ook te zien.
Wilhelmina bank met boom. Van 1889 tot ?
Vanwege haar huldiging in 1889 in front van het Paleis. Deze vormde later de wandeltuin. De plaquette hier over zit nu nog in de huidige gebogen tuinmuur.
Oost van de binnengracht lag de Hoftuin: Zie pagina Valkenburg
kasteelterrein zuid oost
Het Plombe. Van 1535 tot 1828.
Links op gravure. Vormt met Blokhuis het woonverblijf van o.a. Prins Willem I.
kasteelterrein zuid
Buitenwacht Stadhouders-poort. Van 1827, in 2 fasen/foto’s, tot na WO II.
Sinds 1535 was er een wachthuis met ophaalbrug in de vestinggracht. Daarna kwam de wacht op het Kasteelplein. Op de laatste foto zit in de gevel van het rechter wachthuisje een KMA-gevel steen (welke nu bij de Kraanpoort in het gazon staat). Tijdens WO II was deze steen door een houten bord met “Kasteel van Breda”.afgedekt.
Zuid buiten de poort lagen ook de Nassaustallen: Zie pagina Valkenberg
kasteelterrein zuid west
Rondeel. Voor 1535.
In de vestinggracht liggen onder het water nog de resten van rondelen van de middeleeuwse Polanenburcht. De muurbeëindiging van de vesting stopt boven het rondeel. Verderop bij de Nassautoren liggen ook nog rondelen onder het water.
Vestingwal met spaarbogen van Hendrik III. Van 2007 tot heden.
De robuuste maat valt op in vergelijk met de auto. Deze is met de komst van KMA gesloopt en voorzien van dakpannen (waarom? , is nooit opgelost). In 2007 zijn de restanten van de wal opgetrokken tot maaiveld, zodat er geparkeerd kon worden.
Oude Lombert als apotheek. Van ca 1700 tot na WO II.
Het huis Van Brecht stond van origine buiten de kasteelpoort. Samen met de Lombert was het geruime tijd “Het Garizoen Hospitaal” .
kasteelterrein west
Overkapping Turfschip en sluis. Van ca 1585 tot ca 1620.
Na de triomf met het Turfschip is het schip op de vestingwal geplaatst onder een afdak (midden op foto maquette) praktisch bijna boven de sluis waar het onderdoor voer. De fundamenten zijn hervonden bij rioleringswerkzaamheden. Een siersteen in de bestrating geeft de locatie aan (tussen sportveld en parkeren).
kasteelterrein noord west
Batterij. Van 1828 tot 1960.
Het voormalige bastion was bij uitstek voor de voormalige Artillerie school uit Delft een excellente plek om zijn kennis en kunde te beoefenen en werd “Batterij” gedoopt.
Stallen (intern). Van ca 1940 tot 1960.
Op locatie van huidige Hoogbouw op de batterij stonden in carré vroeger achter het Uiltje de stallen (links met toren) met paardenziekenboeg (rechts). De fontein van de Bipla sierde tijdelijk het pleintje
kasteelterrein Valkenberg
Stallencomplex (extern). Van 1537, verbouwd in1828, tot 1960.
Gelegen net buiten de Stadhouderspoort aansluitend de hoftuin. Deze bestond uit kaatsbaan, portiersloge, hoofdstal, koetshuis en stalmeesters- /hoveniers woning rondom een binnenplaats. Met de komst van de KMA zijn deze omgezet naar rijschool met binnenmanege en bakkerij. Los erachter lag de Volière met rozentuin, later bureelwoning.
De opgehoogde Rijschool (links) en Binnenmanege met Buitenbak. Van 1828 tot 1960.
Na sloop is het nu een open toegang aan het Kasteelplein naar het Valkenberg park. De huidige cadettenflat ligt op de locatie van de binnenmanege.
De Hoftuinmuur met erachter de Volière. Van na 1535, verbouwd 1828, tot 1960
De Muur is in 1828 geïntegreerd (aan elkaar gekoppeld middels kap) tot Bakkerij-bureel.
De Gevel van de Stalmeester/Hovenierswoning. Van ca 1620, verplaatst 1888, tot heden.
De gevel van het stallencomplex aan Valkenberg zijde was hoog renaissance en is door de architect van het Rijksmuseum in1888 naar Amsterdam gehaald.
Foto links kort na 1888 als buitengevel (met fantasie opbouw) en rechts na 2015 in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum. Het heet daar nu de “Bredase muur”.
Kaatsbaan. Van 1537 tot 1960.
Kaatsen was een vroege vorm van tennissen. Prins Willem I heeft deze ondergebracht in de kleine stal (rechts onder op de animatie 1535) Op de foto de kopgevel met vroeg renaissance sporen van de kaatsbaan.
Stal aan het Kasteelplein (rechts van standbeeld). Van na 1828 tot 1960.
Deze lag aan de kop van de binnenmanege
Huize Pergamont in Hoftuin: Van na 1535 tot voor 1875.
Op de kaart uit 1648 is het Pergamont aan de hofvijver te zien. Op het hoftuin perspectief rechts achter zichtbaar met op de voorgrond het dak van de Volière. Huize Pergamont was het gasten verblijf van de Nassau’s.
Schaal model Kasteel/Paleis van voor de KMA in 1910 tijdens een tentoonstelling in het Wilhelminapark